پرداخت کاری چیست؟

فلزات بخش مهمی از زندگی بشر هستند و در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار می گیرند. امروزه صنایع بسیار حساسی از فلزات خام به‌عنوان ماده اولیه تولیدات خود استفاده می‌کنند؛ به همین دلیل ظرافت و کیفیت تولید فلزات برای آن‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد. پرداخت کاری یک مرحله بسیار مهم در تولید فلزات است که زبری آن‌ها را به طور کامل از بین می برد. پرداخت کاری برای تمامی فلزات اعم از استیل، برنج، مس، آهن، آلومینیوم و نقره انجام می‌شود. 

پرداخت کاری آخرین فرایندی است که بر روی فلزات انجام شده و به آن‌ها سطحی صاف و صیقلی می‌بخشد. در طی پرداخت کاری فلزات نواقص موجود در آن‌ها برطرف شده و کیفیت فلزات خام افزایش می‌یابد. فرایند پرداخت کاری با استفاده از تکنیک‌ها و ابزارهای مختلفی انجام می‌شود که در ادامه به‌ طور مفصل، آن‌ها را بیان می‌کنیم. 

فلزات پرداخت کاری شده در صنایع بسیار مهمی؛ مانند هوافضا، تولید قطعات خودرو، پتروشیمی، الکترونیک، پزشکی، نفت ‌و گاز و… مورد استفاده قرار می‌گیرند. به‌عنوان ‌نمونه سطوح فلزی پرداخت‌شده در صنعت اتومبیل‌سازی اصطکاک بسیار کمی دارند؛ در نتیجه طول عمر قطعه افزایش می‌یابد. در صنعت برق و الکترونیک و همچنین پزشکی نیز تولید قطعات فلزی صاف و بدون برآمدگی اهمیت ویژه‌ای دارد. 

پرداخت کاری با استفاده از روش‌های مختلفی انجام می‌شود که هر روش مزایا و معایب خاص خود را دارد. در دنیای امروز نیاز به پرداخت کاری فلزات روز‌به‌روز در حال افزایش است و صنعتگران در تلاش هستند تا روش‌های آسان‌تر و بهتری برای پرداخت کاری ارائه دهند.

 پرداخت کاری چیست؟

پرداخت کاری روشی است که در آن سطح فلزات با استفاده از مواد ساینده مخصوص صیقل داده می‌شود. این امر سبب می‌شود تا فلزات براق‌تر شده و سطح صاف و بدون عیبی داشته باشند. عملیات پرداخت کاری شامل پولیش کردن فلزات نیز می‌شود که این کار به منظور محافظت فلزات از خوردگی و اکسیداسیون و همچنین افزایش طول عمر آن‌ها انجام می‌شود. 

پرداخت کاری روشی مناسب برای از بین‌بردن ضایعات ناشی از تولید است و با استفاده از دستگاه‌‌های پرداخت‌‌کاری؛ مانند پولیش و گیلانس انجام می‌شود. با این فرایند کیفیت فلزات بیشتر شده و مقاومت آن‌ها در تغییر شکل و سایش افزایش می‌یابد.

پرداخت کاری چگونه انجام می‌شود؟

در پرداخت کاری فلزات یک لایه‌نازک از خود فلز بر روی سطح آن کار می‌کنند که به آن لایه تکمیل‌کننده نیز گفته می‌شود. البته نوع ماده به‌کاررفته برای پولیش‌کاری در فلزات مختلف، متفاوت است که باید باتوجه‌به هر فلز و خصوصیات آن انتخاب شود تا نتایج مطلوبی از فرایند پرداخت کاری به دست آید. 

نحوه انتخاب بهترین روش پرداخت کاری فلزات

برای‌آنکه بتوانید بهترین روش را برای پرداخت کاری فلزات انتخاب کنید، لازم است تا فاکتورهای مختلفی را بررسی کرده و باتوجه‌به آن‌ها، روش مناسب را برگزینید. این فاکتورها به‌صورت مفصل در ادامه بیان شده‌اند:

• سرعت پرداخت کاری: سرعت پرداخت کاری در روش‌های مختلف با یکدیگر فرق می‌کند؛ بنابراین باید سرعت پرداخت کاری هر روش را بدانید تا با مقایسه آن‌ها با هم بتوانید بهترین روش را انتخاب کنید. 
• میزان سختی فلز: هرچه سختی یک فلز بیشتر باشد، برای پرداخت کاری آن به دستگاه‌های قوی‌تر و پیشرفته‌تر؛ مانند سنگ‌ زنی نیاز است. علاوه‌ بر این ساینده‌های مورد استفاده در فلزات سخت نیز با فلزات نرم متفاوت است. 
• هزینه پرداخت کاری: قیمت روش‌های پرداخت کاری با یکدیگر متفاوت است و برخی از روش‌ها هزینه‌های سنگینی برای شما به ‌دنبال دارد؛ بنابراین بهتر است روشی را انتخاب کنید که با بودجه شما هماهنگ باشد. لازم به ذکر است که روش‌های گران‌قیمت پرداخت کاری برای فلزات گران‌بها؛ مانند طلا و نقره استفاده می‌شود. 

انواع فرایندهای پرداخت کاری چیست؟

فرایندهای پرداخت کاری مختلف هستند. در واقع می‌توان گفت که برای هر فلزی یک نوع روش پرداخت کاری وجود دارد که باید باتوجه‌به جنس فلز انتخاب شود. از جمله روش‌های مهم پرداخت کاری فلزات می‌توان موارد زیر را نام برد:

• آبکاری فلزات

آبکاری یکی از رایج‌ترین روش‌های پرداخت کاری است که با اضافه‌کردن یک لایه‌نازک روی سطح فلز انجام می‌شود. برای آبکاری معمولاً از فلز نیکل استفاده می‌شود. دستگاه‌های آبکاری دارای یک حمام شیمیایی هستند و در 2 نوع الکتریکی و غیر الکتریکی در بازار وجود دارند. 

در دستگاه‌های الکتریکی از یک جریان برق برای پوشش‌‌دادن سطح فلز استفاده می‌‌‌شود؛ اما در دستگاه‌های غیر الکتریکی از فرایندی به نام اتو کاتالیستی استفاده می‌شود. این دستگاه بر اساس واکنش کاتالیزور عمل می‌کند. توجه داشته باشید که آبکاری فلزات برای نواقص بسیار جزئی استفاده می‌شوند و نواقص و برآمدگی‌های چشمگیر موجود در سطح فلز را نمی‌پوشانند. 

• برس‌کاری فلزات

از روش برس‌کاری برای برطرف‌کردن نواقص سطحی فلزات استفاده می‌شود. در این روش با استفاده از ماشین‌های مخصوص و کمربندهای ساینده یا برس سیم در دستگاه‌‌ها، یک سطح یکنواخت، صاف و نرم بر روی فلز ایجاد می‌شود. برس‌کاری فلزات برای محصولات فلزی که کاربردهای تزیینی دارند، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

• پرداخت لرزشی یا ویبره‌‌ای فلزات

صاف‌کردن لبه‌های تیز محصولات فلزی با روش پرداخت لرزشی انجام می‌شود. در این روش فلزات داخل یک درام پر از گلوله‌های ساینده قرار می‌گیرند و لرزش‌های متناوبی را بر روی آن‌ها اعمال می‌کنند تا سطحشان یکنواخت شود. دستگاه‌های پرداخت لرزشی سرعت چرخش متفاوتی دارند؛ در نتیجه می‌توان با استفاده از این دستگاه فلزات را با ابعاد مختلف، پرداخت کرد. 

• پوشش پودری

پوشش پودری نیز روشی برای ایجاد یک لایه‌نازک بر روی فلزات است؛ مشابه آنچه در فرایند آبکاری انجام می‌شود. پوشش پودری را می‌توان به رنگ‌کاری نیز تشبیه کرد. برای پرداخت کاری به روش پوشش پودری در ابتدا نوعی پودر پلاستیک خشک را در سطح فلز ذوب می‌کنند تا پوششی بر روی فلز ایجاد شود. مات ‌بودن یا شفاف‌بودن این پوشش بسته به حجم پودری است که در این فرایند استفاده می‌کنید. با استفاده از پوشش پودری نواقص سطحی فلز به‌خوبی برطرف می‌شوند. 

• پولیش بوف (پولیش‌‌کاری یا براق‌کاری)

پولیش بوف یا پولیش پارچه‌ای در مواقعی استفاده می‌شود که قرار است سطح فلز کاملاً براق شود. این دستگاه با استفاده از یک دیسک پارچه‌ای یا الیاف مخصوص، می‌تواند سطح فلزات را براق کند. امروزه در صنعت محصولات تزیینی که به براقیت بالا نیاز دارند، از پولیش بوف استفاده می‌شود.

نکته بسیار مهم در استفاده از دستگاه پولیش بوف این است که این دستگاه می‌تواند لبه‌های فلزات را گرد کند؛ بنابراین برای محصولات فلزی که شکننده هستند یا قطعات متصل‌به‌هم دارند، مناسب نیست.

• سندبلاست یا ساب‌پاشی

سند بلاست در اغلب موارد برای صاف‌کردن سطح فلزات نرم مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش از دانه‌های شن و ماسه، توپ‌های کوچک فلزی، دانه‌های کوچک فولادی یا سایر مواد ساینده استفاده می‌شود. این دانه‌ها با سرعت بالا به سمت فلز پرتاب شده که در نتیجه این عمل، سطح فلز صاف و یک‌دست می‌شود.

• سیاه‌کاری حرارتی (hot blackening)

در پروژه‌هایی که لازم است مقاومت فلز تا حد زیادی افزایش یابد، از سیاه‌کاری حرارتی استفاده می‌شود. در این روش یک لایه‌نازک از اکسید سیاه بر روی فلز پخش شده تا رنگ سیاه و ماتی روی سطح فلز ایجاد شود. سیاه‌کاری حرارتی نوعی روش پرداخت گرم است که با درجه حرارت‌های بسیار بالا بر روی فلزات اعمال می‌شود.

در نهایت قطعات فلزی که با استفاده از این روش پرداخت شده‌اند در مخزن‌های حاوی خنک‌کننده‌ها، پاک‌کننده‌ها و سود سوزآور قرار می‌گیرند. این قطعات بیشترین کاربرد را در صنعت خودروسازی، تولید سلاح‌های گرم و ابزارآلات مختلف دارند. 

• سنگ‌زنی فلزات 

سنگ‌زنی آخرین روشی است که می‌توان برای پرداخت کاری فلزات نام برد. در فرایند سنگ‌زنی فلزات از دستگاه‌های مخصوصی استفاده می‌شود که از نیروهای اصطکاکی، سایشی یا فشرده‌‌سازی برای صاف و صیقلی کردن سطح فلزات استفاده می‌کنند. دستگاه‌های سنگ‌زنی انواع مختلفی دارند که کاربرد هر کدام از آن‌ها با دیگری متفاوت است. اغلب این دستگاه‌ها یک بستر درون و یک درام چرخشی دارند. دستگاه‌های زیر، پرکاربردترین دستگاه‌های سنگ‌زنی هستند:

1. آسیاب‌های سنگ‌زنی نیمه اتوژن که برای پرداخت کاری فلزات خالص؛ مانند طلا و نقره استفاده می‌شود.
2. آسیاب‌های میله‌ای که عمده کاربرد آن‌ها در ساخت میله‌های فلزی است. 

وسایل مورد نیاز برای پرداخت کاری چیست؟

در صنعت پرداخت کاری از ابزارها و وسایل مختلفی استفاده می‌شود که نقش هر کدام از آن‌ها در پرداخت فلزات غیرقابل‌انکار است. وسایل زیر مهم‌ترین وسایلی هستند که در این صنعت مهم مورد استفاده قرار می‌گیرند:

نمد پرداخت کاری

نمد پرداخت کاری در اغلب موارد قبل از فرایند آبکاری و به‌منظور صیقلی کردن سطح فلزات و متناسب‌سازی خصوصیات آن‌ها (Surface finishing) مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمدهایی که در فرایند پرداخت کاری استفاده می‌شوند، انواع مختلفی دارند و باید باتوجه‌به نوع فلز انتخاب شوند. 

گیلانس

پرداخت کاری فلزاتی مانند برنج، آهن و استیل با استفاده از ابزاری به نام گیلانس انجام می‌شود. گیلانس‌ها نیز انواع بسیار متنوعی دارند که باید با درنظرگرفتن نوع فرایند آبکاری و نوع فلز انتخاب شوند. گیلانس‌های ارتشی، پشمی، نخی یا ترکیبی پشم و نخ از جمله گیلانس‌های موجود در بازار هستند. جدول زیر پرکاربردترین گیلانس‌ها را به همراه کاربرد آن‌ها بیان می‌کند:

نوع گیلانس	کاربرد
گیلانس کنفی	براق کردن و جلادادن به سطوح فلزی
گیلانس لی	جلادادن فلزات مختلف و سطوح سنگی
گیلانس هزارلای زرد	پرداخت کاری فلزات با درجه سختی متوسط
گیلانس هزارلای آبی	لایه‌برداری از استیل، برنز، برنج و چدن
گیلانس هزارلای قرمز	ازبین‌بردن خطوط روی استیل و پرداخت کاری فلزات نرم
گیلانس هزارلای سفید	پولیش نهایی فلزات

واکس پرداخت کاری

واکس پرداخت کاری از مهم‌ترین اجزایی است که در دستگاه‌ها و روش‌های مختلف پرداخت کاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. واکس‌های پرداخت کاری به‌منظور پولیش ‌دادن و صاف‌کردن نهایی محصولات فلزی استفاده می‌شوند. واکس‌ها انواع مختلفی دارند و بر اساس رنگ از یکدیگر تشخیص داده می‌شوند. 

به‌عنوان‌مثال از واکس‌هایی با رنگ آبی و سبز قدرت جلا دهندگی فوق‌العاده‌ای دارند و در مراحل نهایی پرداخت کاری استفاده می‌شوند. واکس‌هایی با رنگ قرمز سبب براقیت محصولات فلزی می‌شود و واکس‌های سفیدرنگ برای جلادهی انواع سنگ مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

چسب نمد

چسب نمد از دیگر ابزارهای مورد استفاده در زمان پرداخت کاری فلزات است. روش درست‌کردن چسب نمد به این صورت است که در ابتدا باید چسب را با آب مخلوط کرده و سپس آن‌ را روی نمد می‌مالند و روی آن پودر سمباده می‌ریزند تا کاملاً روی نمد بچسبد. در پرداخت کاری از این چسب برای ازبین‌بردن پلیسه‌ها و ضایعات موجود روی فلزها استفاده می‌شود. 

اسکاچ پرداخت‌‌کاری

اسکاچ پرداخت کاری نوعی ابزار ساده برای صاف‌کردن سطوح فلزی؛ مخصوصاً سطوح استیل است. اسکاچ‌های پرداخت کاری به صورت‌های مختلف ورقه‌ای، رولی و… در بازار موجود هستند و دارای درجه‌های سختی مختلفی می‌باشند و بر اساس نوع فلز انتخاب می‌شوند. 

نوار سمباده‌ای پاکو

نوارهای سمباده‌ای کاربرد بسیار زیادی در صنعت پرداخت کاری فلزات دارند و برای صاف‌کردن سطوح بسیار ناهموار، صاف‌کردن سطح یک قطعه فلزی، فرم ‌دهی به فلزات و همچنین گرد کردن لبه‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند. این نوارها بر اساس کاربرد خود در ابعاد مختلفی برش می‌خورند. 

پرداخت کاری رباتیک یا دستی (Robotic or manual Surface finishing)

انتخاب میان پرداخت کاری دستی یا رباتیک تا حد زیادی به نیاز شما بستگی دارد. برخی از عملیات‌های پرداخت کاری را باید توسط دست انجام داد و امکان سپردن آن‌ به ربات‌های پرداخت کاری نیست؛ اما در مقابل بسیاری از عملیات‌های پرداخت کاری توسط ربات‌ پرداخت کاری قابل‌انجام هستند. 

به‌طور‌کلی می‌توان گفت در صنایع تولیدی که سرعت تولید قطعات اهمیت بسیار زیادی دارد، استفاده از پرداخت کاری رباتیک روشی مقرون‌به‌صرفه‌تر است؛ زیرا فرایند پرداخت کاری با دست زمان زیادی را از تولیدکنندگان می‌گیرد. این ربات‌ها در کمترین‌ زمان‌ ممکن راه‌اندازی می‌شوند و گزینه‌ای مطلوب برای افزایش بهره‌وری از محصولات و افزایش سرمایه هستند. با خرید یک رباتیک پرداخت کاری می‌توانید در عرض یک ‌سال سرمایه خود را به مجموعه بازگردانید.

مزایا و معایب پرداخت کاری چیست؟

پرداخت کاری فلزات مزایای بی‌شماری دارد؛ در واقع اگر عملیات پرداخت کاری انجام نشود، تولید بسیاری از قطعات فلزی غیر ممکن خواهد بود. مهم‌ترین مزیت‌های پرداخت کاری فلزات به شرح زیر است:

• افزایش دوام قطعات فلزی
• افزایش مقاومت فلزات در برابر عوامل مخرب شیمیایی و الکتریکی
• بهبود شکل ظاهری فلزات
• بیشتر شدن مقاومت فلزات در مقابل خوردگی و زنگ‌زدگی
• افزایش هدایت الکتریکی فلزات
• جذاب‌تر شدن و براق شدن محصولات فلزی دکوری و تزیینی
• افزایش توان فلزات و آماده‌شدن آن‌ها برای انجام جوش‌های الکتریکی بر روی آن‌ها

با وجود مزایای زیادی که می‌توان برای پرداخت کاری فلزات نام برد، این روش معایبی نیز دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به هزینه بالای پرداخت کاری اشاره کرد. علاوه بر این روش‌هایی مانند آبکاری الکترونیکی تنها برای بهبود ظاهر محصولات فلزی کاربرد دارد و هیچ تأثیری در طول عمر فلزات نمی گذارد. همچنین روش پوشش‌دهی با پودر تنها برای برخی از قطعات فلزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای قطعات فلزی سوراخ‌دار کاربردی ندارد.

سؤالات متداول

جمع‌ بندی

پرداخت کاری یک عملیات بسیار مهم در صنعت فلزات است و آخرین مرحله برای ورود فلز به بازار محسوب می‌شود. در فرایند پرداخت کاری یک لایه‌نازک از فلز بر روی سطوح فلزی تشکیل می‌شود. این لایه سبب می‌شود تا سطح فلز براق‌تر و زیباتر شده و برآمدگی‌ها و ناهمواری‌های آن از بین برود. 

پرداخت کاری به روش‌های مختلفی از جمله سندبلاست، آبکاری فلزات، برس‌کاری، پوشش پودری، سنگ‌زنی و… انجام می‌شود که در این مقاله هر کدام از این روش‌ها را به ‌طور مفصل بیان کردیم. در پرداخت کاری از ابزارهای متنوعی نیز استفاده می‌شود که هر کدام کاربرد خاصی دارند.

امروزه پرداخت کاری دیگر به روش دستی انجام نمی‌شود و پرداخت کاری‌های رباتیک جایگزین پرداخت کاری‌های دستی شده‌اند. پرداخت کاری با ربات سریع‌تر انجام شده و سبب تولید بیشتر محصول می‌شود. ناگفته نماند که هنوز هم بسیاری از افراد پرداخت کاری دستی را ترجیح می‌دهند؛ چون امکان برخی از ظریف‌کاری‌ها با پرداخت رباتیک میسر نمی‌باشد. 

پرداخت کاری علاوه بر بهبود شکل ظاهری فلزات سبب افزایش مقاومت آن‌ها در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی شده و هدایت الکتریکی آن‌ها را بیشتر می‌کند. علاوه بر این قطعات فلزی را برای انجام جوش‌های فلزی بر روی آن‌ها آماده می‌نماید.